Keerpunt

Ik ben op Fair Isle! Dit eiland tussen de Shetlands en de Orkneys staat al járen op mijn verlanglijstje. In het blad ‘Zeilen’ las ik vijftien, misschien wel twintig jaar geleden een reisverslag. En in dat verslag was (ook?) een bezoek aan Fair Isle beschreven.

Met als grote blikvanger voor mij de vuurtoren op het noordelijke puntje van het eiland en vooral de enorme misthoorn die de vooruitgeschoven post is van die vuurtoren. Daar móest ik ooit zelf heen en nu is het mijn kans!

Woensdag 2 augustus kom ik aan op ‘mijn’ eiland. Maar hier ging natuurlijk het een en ander aan vooraf. Zaterdag 29 juli vertrek ik om 5:00u ’s ochtends van Bakkasund, Noorwegen. Vóór mij ligt de grootste oversteek van De Reis. Het is 195 zeemijl naar Lerwick, de hoofdstad van de Shetlands. Er wordt weinig wind verwacht maar toch wil ik weg. Ik wil een paar weken kunnen doorbrengen bij de eilanden boven Schotland – de Shetlands en Orkneys – voordat jongste zoon Ruben 12 augustus aan boord komt en we samen het Caledonisch Kanaal gaan verkennen. En dan kan ik wel willen wachten op betere wind, maar die wordt de komende week niet verwacht.

De eerste zes uur motor ik weg van de Noorse kust. Geen straf met een opkomende zomerzon achter mij. Het is zeer helder weer en ik kan Noorwegen blijven zien totdat ik zeker 40 zeemijl uit de kust ben. Ik heb dan inmiddels de gennaker gezet en waai met lage snelheid pal naar het westen, recht op Lerwick af. Door de weinige wind is mijn snelheid laag. Veel harder dan drie knopen ga ik niet. Maar dat is prima, het maakt me niet zoveel uit of ik twee of drie dagen doe over de overtocht. Ik raak in een staat van ‘zijn’.

Ik kan zo’n acht uur blijven zeilen, maar rond 19:00u is de wind zover ingezakt dat het echt niet meer gaat. Door de deining klapt de gennaker steeds in. Het wordt oncomfortabel en ik besluit de boel op te ruimen en de motor te starten.

Het is bijzonder om te merken hoe voor mij ‘zijn’ verandert in ‘er willen zijn’ als de motor loopt. Tot nu toe heb ik nog geen één keer gekeken hoe lang het nog varen is naar Lerwick. Maar zo gauw de motor loopt wil ik dat wél weten en wil ik er gewoon zijn. Op de motor loop ik ruim zes knopen en het is nog ongeveer 120 mijl naar Lerwick. Dat is dus nog twintig uur varen. Het zij zo.

Als de avond valt besluit ik dat het mogelijk is te gaan slapen als ik elk uur even opsta en een check doe van eventueel aanwezige scheepvaart, weer en motorinstrumenten. Bovendien heb ik hulpmiddelen als marifoon en (vooral) AIS dat me waarschuwt als er schepen op ramkoers komen. Ik ben gewend veel kortere hazenslaapjes te doen als ik een nacht op zee vaar. Ik doe dan elk kwartier een check. Maar dat is op de drukke Noordzee voor de Nederlandse, Belgische en Franse kust. Hier is het echter zó leeg. Er liggen geen scheepvaartroutes, geen boeien en ook schepen zie ik niet. Alleen enkele vissers. Toch ben ik de eerste uurtjes zo ‘waaks’ dat ik niet echt slaap. Na enkele uren lukt dat echter steeds beter en ben ik tevreden dat ik goed kan rusten terwijl Kendu haar mijlen maakt op zee. Het gaat probleemloos en niet één keer hoef ik mijn koers aan te passen of anderszins te reageren.

Als ik een mijl of twaalf uit de kust van de Shetlands ben, hijs ik de Q-vlag. Dat is een gele vlag die staat voor de letter ‘Q’ en tevens staat voor ‘Quarantaine’. Sinds de Brexit moet je als bezoekend jacht inklaren bij de douane alvorens je wordt toegelaten tot het Verenigd Koninkrijk. De procedure daartoe heb ik voor vertrek al gestart door online een formulier in te dienen met gegevens als datum, tijd en haven van vertrek. En ook van de verwachte aankomst geef je die gegevens op. Daarnaast nog wat informatie over de boot, paspoort en goederen aan boord.

Pas als de Britse ‘Border Force’ na aankomst ‘clearance’ geeft, mag je van boord en ben je officieel in het Verenigd Koninkrijk. Toch vind ik dat ik zo gauw ik aangemeerd ben in Lerwick dat ik er ben en ik wil dat vieren met fish and chips. Ik heb wel trek na mijn tocht van 34,5 uur! Na het inwinnen van adviezen via internet en – belangrijker – localo’s haal ik mijn portie bij het ‘Fort Café and Take Away’ en ik moet zeggen: goede keuze! Als illegaal verblijvende in het Verenigd Koninkrijk kijk ik schichtig om me heen tijdens de wandeling er naartoe en terug, maar het komt allemaal goed.

In mijn geval komt er niemand aan boord voor de uiteindelijke clearance maar ontvang ik deze maandagochtend per telefoon. Dit is het moment om de Q-vlag te strijken en het gastenvlaggetje te hijsen. En welk gastenvlaggetje dat is, dat is best nog ingewikkeld. De veiligste optie is de zogenaamde ‘Red Ensign’ die ook wel ‘Red Duster’ wordt genoemd. Dat is de vlag van zeevarend Verenigd Koninkrijk en is de officiële optie die je in het gehele koninkrijk kunt voeren.

Bij één boot zie ik de Schotse vlag (blauw met wit Andreaskruis) wapperen als gastenvlag. Leuk geprobeerd, maar dat is de slechtste optie hier. Dat heb ik me laten vertellen door dezelfde locals die ook gelijk hadden over de fish and chips. De Shetlands vallen onder Schots bestuur, maar ze voelen zich niet serieus genomen door de Schotten en dat komt de relatie niet ten goede. Sowieso voelt men zich hier meer verbonden met de Scandinavische landen dan met Schotland.

De derde en leukste optie is de vlag van de Shetlands zelf. Deze vlag is qua vorm gelijk aan de Scandinavische vlaggen, maar dan met wit Scandinavisch Kruis op blauw doek. Deze wil ik eigenlijk hijsen maar ik heb er geen. En de lokale bootshop heeft ze uitverkocht, waarschijnlijk door de vele schepen die hier waren in verband met de Tall Ships Race 2023 die net het eiland hebben verlaten… Maar op een onverwachte plek vind ik er toch eentje. Een soort winkel van Sinkel verkoopt papieren vlaggetjes maar ook vlaggen van bootkwaliteit. Trots hijs ik de vlag tot onder de zaling.

De Shetlandeilanden zijn het meer dan de moeite waard om meer tijd aan te besteden. Lerwick is als hoofdstad interessant, maar rondom deze eilandengroep zijn nog veel meer mooie haventjes en ankerplaatsen te vinden. Ik maak de keuze om dat op deze reis toch aan mij voorbij te laten gaan. Een andere keer kom ik hier terug en dan zal ik hier wat meer rondscharrelen.

Wel maak ik samen met zeiler Guy een wandeling in de omgeving van Lerwick. Guy is een Nederlander die al de helft van zijn leven in Noorwegen woont en ook hij is hier ‘single-handed’ met zijn zeiljacht. We lopen door het stadje heen naar het westen en bezoeken Clickimin Broch. Dit bouwwerk dat zijn oorsprong vindt zo’n 600-800 jaar voor Christus, is met wat onduidelijkheden omgeven. Archeologen weten niet zeker of het een huis, een wachttoren of misschien iets met een rituele of religieuze aard is. Wel zijn er aanwijzingen dat er in de 1.000 jaar nadat het bouwwerk voor het eerst werd opgericht, diverse aanpassingen zijn gedaan. Misschien heeft het ook wel verschillende functies gehad. Hoe dan ook, het is indrukwekkend om zo iets ouds te bezoeken en te fantaseren over hoe het leven zich de afgelopen 3.000 jaar heeft ontwikkeld.

Als ik weer terug ben bij Kendu, ben ik net op tijd om de WaveDancer de haven te zien binnenlopen. WaveDancer is de statige Hallberg-Rassy 45 van Maarten. Wij kennen elkaar sinds een paar jaar en omdat Maarten al eerder reizen heeft gemaakt naar gebieden waar ik nu kom, heeft hij vóór mijn reis veel informatie met me gedeeld. Een paar weken voor mijn reis hebben we samen wat gegeten in een cafeetje in Den Bosch en toen bespraken we dat onze individuele reisplannen voor 2023 weleens samen zouden kunnen komen op de Shetlands of Orkneys. En kijk aan: zonder dat we er afspraken over hebben gemaakt treffen wij elkaar hier nu!

Maarten zeilt niet alleen maar heeft zijn zeilmaat Alex mee aan boord. Dinsdagavond eten we samen bij hem aan boord en omdat Alex een Schotse achtergrond heeft en veel rondom Schotland heeft gezeild, ga ik weer met een lijst van mooie ankerplaatsen en haventjes van boord. Ik zeil woensdag weer verder, Maarten en Alex blijven nog een dagje extra en gaan waarschijnlijk in een of twee grote etappes terug naar Nederland.

OK, terug naar Fair Isle. Met wederom een zeer kalm windje zeil ik van Lerwick de 40 mijl naar Fair Isle. Er is slechts een klein haventje beschikbaar met een paar ligplaatsen maar deze keer ben ik vol vertrouwen dat ik er wel een plekje vind. En die verwachting komt uit want achter de donkerblauwe Good Shepherd IV – de ferry van Fair Isle – en een lichtblauw vissersschip, kan ik langszij aan de kade afmeren.

En wat een ontvangst wacht mij daar. Het eerder genoemde visserschip zag ik een half uur vóór mij de haven binnenvaren. En als ik er zelf ook ben, heeft de visser een grote mand met verse vis op de kade gezet. ‘Voor de jachten,’ zegt hij. Ik ben niet al te thuis in vis maar in de mand herken ik direct een grote kabeljauw en wat inktvis. Daarnaast liggen er nog wat andere vissen die ik niet direct kan thuisbrengen. Een foto en een telefoontje naar mijn vader brengt uitkomst. Er ligt ook wijting in de mand. En met de tips van mijn vader hoe deze schoon te maken kies ik een flinke wijting uit en eet deze binnen het uur op. Ik denk niet dat ik ooit zo’n verse vis gegeten heb!

En daarmee houdt de warme ontvangst nog niet op. Want aan de kade hangt een uitnodiging voor een muziekavond. ‘You are invited to a night of music and songs. Bring instruments, voices and drinks of choice. Starts at 8pm at The Hall.’ Samen met de Britse en Nederlandse bemanning van twee andere jachten loop ik het eiland op. De gemeenschap op Fair Isle is maar 55 zielen groot en The Hall blijkt een multifunctioneel zaaltje te zijn. Het is onder meer ook de basisschool aldaar. Ik denk dat zowat alle eilanders er zijn want het zit goed vol. Van jong tot oud. Er wordt typisch Schotse (en Ierse) muziek gemaakt en gedanst. Een echte ceilidh. Ik maak me overigens uit de voeten als het risico te groot wordt dat ik ook de dansvloer op moet…

De volgende dag maak ik een stevige wandeling over het eiland. Natuurlijk ga ik naar de noordelijke vuurtoren (de zuidpunt van het eiland heeft ook een vuurtoren) want ik wil de misthoorn zien. Vanaf zee zag ik het ding al staan maar er moet daar natuurlijk ook een ‘otofoto’* (selfie) gemaakt worden.

Gedurende de wandeling maak ik veel foto’s van dit toch wel bijzondere eiland. Samen met de foto’s die ik vanaf zee bij aankomst maakte is het een hele verzameling. Ik maak er maar weer een collage van die je op YouTube kunt bekijken. Mét de muziek van de ceilidh die ik meemaakte. Ik vind het te jammer om zelf een keuze te maken welke ene foto het meest de moeite waard is…

Vrijdag verlaat ik Fair Isle en zeil ik naar de Orkneys. Ik realiseer me dat mijn reis een keerpunt heeft bereikt. Al vanaf Lerwick zal ik steeds verder zuidwaarts zeilen, richting huis. Maar het Verenigd Koninkrijk en misschien ook wel Ierland zal nog veel moois voor me in petto hebben!

_{*Kees van Kooten, 2013}